(TUAG)- Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới (1929 - 1933) làm Pháp điêu đứng. Chúng trút gánh nặng đó lên đầu các nước thuộc địa, nhân dân Việt Nam đã đói khổ nay càng đói khổ hơn.
Chặn đánh quân địch, ảnh tư liệu.
Từ năm 1930, trên địa bàn tỉnh đã nổ ra nhiều cuộc đấu tranh, tiêu biểu cuộc đấu tranh ngày 09/5/1930 và sáng ngày 28/5/1930. Tháng 9/1930, phong trào cách mạng cả nước lên cao với sự ra đời của các Xô Viết Nghệ Tĩnh. Địch tiến hành khủng bố trắng. Đến cuối năm 1931, phong trào cách mạng ở Long Xuyên, Châu Đốc tuy bị thiệt hại, nhưng nhìn chung các cơ sở Đảng vẫn được duy trì.
Cuộc đấu tranh trong những năm 1930 - 1931 là trận thử thách đầu tiên của lực lượng cách mạng với thực dân Pháp. Nó chứng tỏ sức sống mãnh liệt của mình trong khi Đảng bộ còn rất non trẻ về kinh nghiệm đấu tranh. Đây cũng là lần đầu tiên những người lao khổ ở Long Xuyên, Châu Đốc biểu dương sức mạnh và nhìn thấy sức mạnh của chính mình.
Phong trào cách mạng 1930 - 1931 đã giáng cho thực dân Pháp và tay sai những đòn choáng váng, buộc chúng phải tìm mọi cách đối phó để dập tắt những lò lửa đấu tranh đang rực cháy khắp nơi. Ở Long Xuyên, Chợ Mới là trọng điểm đánh phá của địch vì đó là ngọn cờ đầu của phong trào đấu tranh trong vùng.
Từ năm 1932 đến cuối năm 1933, dù trong hoàn cảnh khó khăn nhưng nhiều chi bộ đã tổ chức được các cuộc mít - tinh, diễn thuyết, treo cờ, rải truyền đơn... để kỷ niệm các ngày lễ trong năm. Cùng với phong trào đấu tranh bên ngoài, cuộc đấu tranh của tù chính trị ở Châu Đốc cũng diễn ra quyết liệt.
Trong giai đoạn 1932 - 1935, Đảng bộ Long Xuyên, Châu Đốc đã đấu tranh duy trì được tổ chức và phong trào quần chúng. Từ Chợ Mới, nơi địch tập trung đánh phá tổ chức Đảng đã lan rộng ra nhiều nơi và ăn sâu bám rễ trong sự bảo vệ của quần chúng. Thắng lợi đó đã tạo cơ sở tư tưởng và tổ chức một cách vững chắc cho phong trào cách mạng 1936 - 1939 ở Long Xuyên, Châu Đốc; làm nòng cốt cho sự nghiệp cách mạng cả miền Tây Nam Kỳ trong thời điểm khó khăn, ác liệt.
Phong trào đấu tranh của nhân dân An Giang đã gây tiếng vang rộng lớn trong và ngoài nước. Ngày 03/7/1937, nhiều cán bộ Đảng và hàng ngàn đồng bào đã công khai tiếp đón Honel - đảng viên Đảng Cộng sản Pháp, nghị sĩ Quốc hội trong phái đoàn điều tra tình hình Đông Dương đến Chợ Mới thu thập dân nguyện và biểu dương phong trào. Honel được nghe và hứa sẽ báo cho chính phủ Pháp tất cả những gì được biết. Tuy nhiên, tháng 4/1938, bọn cực hữu lên cầm quyền ở Pháp, hủy bỏ các chính sách của Chính phủ Bình dân, ban hành ngay những đạo luật hà khắc. Cách mạng nước ta gặp khó khăn, nhưng phong trào đấu tranh vẫn tiếp tục được duy trì.
Trong giai đoạn 1936 - 1939, Đảng bộ Long Xuyên, Châu Đốc đã kịp thời phát động quần chúng nổi dậy đấu tranh, cùng cả nước dấy lên phong trào cách mạng vang dội vào những năm 1936 - 1939. Tuy các Ủy ban hành động tồn tại không lâu (chỉ có từ tháng 8/1936 đến đầu năm 1937 cơ bản bị địch giải tán) nhưng nó đã thể hiện vai trò lịch sử rất quan trọng. Tại các trụ sở hợp pháp đó, tiếng nói của Đảng được phát đi và cũng chính những nơi ấy quần chúng ngày càng nhận thức sâu sắc hơn về đấu tranh và đoàn kết để chống lại những âm mưu, thủ đoạn lừa mị, mua chuộc, đàn áp của kẻ thù.
Phong trào đấu tranh dân chủ 1936 - 1939 ở Long Xuyên, Châu Đốc đã tạo nên một đội ngũ cán bộ lãnh đạo kiên cường, có bản lĩnh, được quần chúng tin yêu, hết lòng ủng hộ. Mặc dù phong trào đấu tranh công khai bị đàn áp, nhưng thế và lực mới của Đảng được củng cố, phát triển nhiều hơn trước, tiếp tục đưa cách mạng tiến vào giai đoạn mới cao hơn.
Năm 1939, thực dân Pháp tham gia chiến tranh thế giới thứ hai. Chúng thực hiện một chính sách hết sức tàn bạo đối với nhân dân ta về các mặt hòng vơ vét sức người, sức của để cung cấp cho chiến tranh, đồng thời cố bóp chết cách mạng Việt Nam.
Tháng 11/1939, Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp và quyết định chuyển hướng chỉ đạo chiến lược. Thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 6, căn cứ tình hình thực tế ở Nam kỳ, tháng 3/1940, Xứ ủy Nam kỳ thông báo đến các địa phương chủ trương chuẩn bị khởi nghĩa.
Đêm 22 rạng 23/11/1940, Sài Gòn và các nơi khởi nghĩa. Liên Tỉnh ủy Long Xuyên nhận lệnh khởi nghĩa trễ 7 ngày[1], liền cấp tốc triệu tập cuộc họp vào ngày 28 - 29/11/1940. Cuộc họp thống nhất tiến hành khởi nghĩa toàn tỉnh vào lúc 0 giờ ngày 02/12/1940. Trọng điểm tấn công chính của Long Xuyên là Chợ Mới, của Châu Đốc là Tân Châu.
Cuộc khởi nghĩa nổ ra đã biểu dương ý chí thống nhất, kiên cường của người cộng sản. Những người cộng sản và quần chúng yêu nước ở Long Xuyên, Châu Đốc đã góp máu của mình cùng 19 tỉnh Nam kỳ viết lên những trang sử vẻ vang của dân tộc. Cuộc khởi nghĩa còn giúp cho Đảng bộ Long Xuyên, Châu Đốc những kinh nghiệm quý báu về vấn đề thời cơ, lực lượng… để tổ chức khởi nghĩa và lãnh đạo nhân dân giành chính quyền sau này.
Sau khởi nghĩa Nam Kỳ năm 1940, phần lớn các cơ sở ở Long Xuyên, Châu Đốc bị lộ, các tổ chức Đảng đều bị mất liên lạc.
Thực hiện chỉ đạo của Xứ ủy, ngày 13/02/1941, các đồng chí còn lại trong Liên Tỉnh ủy Long Xuyên và Liên Tỉnh ủy Cần Thơ họp, thành lập Liên Tỉnh ủy Hậu Giang. Chủ trương của Liên Tỉnh ủy chuyển trọng tâm hoạt động về nông thôn, củng cố xây dựng lại cơ sở Đảng.
Những tháng đầu năm 1943, ở Chợ Mới, Tân Châu, Hồng Ngự, Tịnh Biên đã tổ chức thanh niên thành từng tổ tham gia các đội banh, đội văn nghệ, nhóm học nghề võ công khai… Cuối năm 1943, các đoàn thể Cứu quốc ra đời ở nhiều nơi. Có nơi tổ chức được Phật giáo cứu quốc, Công giáo cứu quốc.
Cuối năm 1944, nhiều xã đã có chi bộ. Ban cán sự Đảng Long Xuyên, Châu Đốc và tổ chức quần chúng đã được khôi phục, phong trào được củng cố và phát triển, đang chuẩn bị bước vào giai đoạn cách mạng mới.
Ngày 15/8/1945, phát xít Nhật đầu hàng Liên Xô và đồng minh vô điều kiện. Bộ máy chính quyền, quân đội của địch ở tỉnh lỵ Long Xuyên hoang mang, rệu rã.
Ở Long Xuyên, bọn Nhật về tập trung ở nhà thờ Cù lao Giêng (Chợ Mới). Ở Châu Đốc chúng tập trung vào thành PC[2], bộ máy chính quyền tay sai hầu như ngừng hoạt động.
Ngày 25/8/1945, nhân dân Long Xuyên đã tổng khởi nghĩa giành chính quyền toàn tỉnh. Sáng ngày 26/8/1945, đồng chí Nguyễn Văn Thôi đại diện Đảng bộ Đảng Cộng sản Đông Dương tỉnh Châu Đốc trân trọng tuyên bố trước đồng bào: "Cách mạng đã thành công, chính quyền cũ được xóa bỏ, kể từ đây chính quyền thuộc về tay nhân dân".
Ngày 28/8/1945, ta giành chính quyền ở Tịnh Biên. Ngay sau đó, một bộ phận từ Tịnh Biên kéo về Tri Tôn tiếp quản chính quyền.
Trong vòng 7 ngày (từ ngày 22 - 28/8/1945), nhân dân Long Xuyên, Châu Đốc dưới sự lãnh đạo của Đảng đã đạp đổ ách thống trị của thực dân Pháp, phát xít Nhật và hàng ngàn năm phong kiến để đứng lên làm chủ cuộc đời, làm chủ quê hương, góp phần mở ra trang sử mới cho dân tộc.
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám ở Long Xuyên, Châu Đốc là sự tiếp nối và phát huy truyền thống yêu nước của tổ tiên trong suốt quá trình dựng nước và giữ nước. Đó là thắng lợi qua 15 năm đấu tranh kiên cường bất khuất của quần chúng dưới sự lãnh đạo của Đảng đã được tôi luyện và thử thách của các thời kỳ 1930 - 1931, 1936 - 1939 và khởi nghĩa năm 1940. Đó cũng là thắng lợi của ý chí, sự bền bỉ trung kiên, sự hy sinh vô bờ bến của những người cộng sản và quần chúng yêu nước đã đối mặt với bao hiểm nguy nhưng với sức mạnh của niềm tin tất thắng, đã vượt qua tất cả.
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám đã giúp cho Đảng bộ và nhân dân Long Xuyên, Châu Đốc càng khẳng định thêm niềm tin: tin ở sức mạnh chân lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tin ở sự lãnh đạo của Đảng và tin ở chính bản thân mình. Từ những cuộc đấu tranh chính trị đến đấu tranh vũ trang với giáo mác, tầm vông, súng kíp với đội dân quân chân đất đầu trần đã chiến thắng mọi kẻ thù giành độc lập tự do. Đó là thành quả to lớn nhất, có ý nghĩa sâu sắc nhất, đã góp phần cùng cả nước làm nên cuộc Cách mạng Tháng Tám vẻ vang, đưa dân tộc Việt Nam tiến vào kỷ nguyên độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 giành thắng lợi, Đảng bộ Long Xuyên, Châu Đốc đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình, để lại cho thế hệ kế tiếp những kinh nghiệm quý trong quá trình 15 năm lãnh đạo sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc trên vùng đất An Giang.
Trước hết, trên nền tảng của chủ nghĩa yêu nước, những người cộng sản Long Xuyên, Châu Đốc đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin trong công tác xây dựng Đảng trên vùng đất nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu rất xa các trung tâm công nghiệp. Về tổ chức, Đảng bộ đã xác định đúng đắn vai trò quan trọng của tầng lớp thợ thủ công, xem đó là lực lượng cách mạng tiên tiến nhất của Long Xuyên, Châu Đốc lúc bấy giờ.
Thứ hai, chấp hành đường lối chiến lược của Đảng Cộng sản Việt Nam, Đảng bộ Long Xuyên, Châu Đốc đã chủ động đề ra những biện pháp, chủ trương linh hoạt phù hợp với tình hình, với yêu cầu cách mạng và nguyện vọng của nhân dân lao động.
Sau Cách mạng Tháng Tám, chính quyền cách mạng ở Long Xuyên, Châu Đốc được thành lập từ tỉnh đến xã. Chính quyền các cấp được thống nhất dưới tên gọi Ủy ban nhân dân. Thành phần bao gồm đại diện các nhân sĩ, trí thức, tôn giáo, công chức kể cả những người đã làm việc cho chế độ cũ ở làng, xã... trong đó, đảng viên đóng vai trò nòng cốt[3].
Lực lượng vũ trang các cấp được quan tâm xây dựng phát triển. Ngày 26/8/1945, tại thành PC, lực lượng Cộng hòa vệ binh tỉnh Châu Đốc được thành lập. Tháng 9/1945, Đại đội Cộng hòa vệ binh tỉnh Long Xuyên được thành lập.
Ngày 06/01/1946, lần đầu tiên người dân Long Xuyên, Châu Đốc được trực tiếp bầu cử Quốc hội khóa I. Hơn 95% cử tri đã tham gia bầu cử. Nhân dân Long Xuyên, Châu Đốc đã chọn được 7 đại biểu của mình tại Quốc hội khóa I[4].
Ngày 09/01/1946, quân Pháp chính thức đánh chiếm tỉnh lỵ Long Xuyên; ngày 20/01/1946, chiếm tỉnh lỵ Châu Đốc; ngày 03/02/1946, chiếm quận lỵ Chợ Mới, hoàn thành việc tái chiếm toàn bộ hai tỉnh Long Xuyên, Châu Đốc.
.jpg)
Nồi bánh tét Quân - Dân
Thực hiện Chỉ thị số 50 ngày 11/9/1947 của Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam Bộ, ngày 06/3/1948 chia hai tỉnh Long Xuyên, Châu Đốc thành hai tỉnh Long Châu Tiền (thuộc Chiến khu 8) và Long Châu Hậu (thuộc Chiến khu 9). Cuối năm 1950, Long Châu Hậu nhập với tỉnh Hà Tiên thành tỉnh Long Châu Hà. Giữa năm 1951, Long Châu Tiền nhập với tỉnh Sa Đéc thành tỉnh Long Châu Sa.
Năm 1950, Khu 9 chọn chiến trường Long Châu Hậu làm nơi mở chiến dịch được mang tên Long Châu Hậu[5]. Năm 1951, ta tiếp tục mở chiến dịch Long Châu Hà II[6]. Cùng với Khu 9, ngày 16/3/1951, Khu 8 mở chiến dịch "Phá ngụy" ở Phú Châu thuộc Long Châu Tiền.
Trong những năm 1952 - 1953 ta tiếp tục đẩy mạnh công tác địch ngụy vận, Hòa Hảo vận, Khmer vận; đánh phá giao thông, mở rộng căn cứ kháng chiến; củng cố tình đoàn kết chiến đấu hai dân tộc Việt - Miên vùng ven biên giới…
Hưởng ứng chiến dịch Đông Xuân 1953 - 1954 và Điện Biên Phủ, quân dân hai tỉnh bao vây bức rút nhiều đồn bót địch ở Bảy Núi, Châu Thành, Lai Vung, Hồng Ngự, Phú Châu… góp phần buộc địch ký kết Hiệp định Genève.
Thực hiện Hiệp định, từ ngày 20/8/1954, Đảng bộ lãnh đạo tốt việc chuyển quân về vị trí tập kết 100 ngày ở Cao Lãnh, 200 ngày ở Cà Mau; tổ chức học tập, sắp xếp tổ chức, bố trí lực lượng ở lại chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới.
Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược đã kết thúc thắng lợi là thử thách khốc liệt đối với cả nước cũng như đối với Đảng bộ và nhân dân Long Xuyên, Châu Đốc. Trong cuộc kháng chiến thần thánh này, Đảng bộ và quân dân trong tỉnh đã đạt được nhiều thành tích vẻ vang.
Từ thực tiễn lãnh đạo kháng chiến, Đảng bộ đã rút được những kinh nghiệm quý báu, thiết thực:
(1) Xây dựng Đảng bộ thật sự trong sạch, vững mạnh; đoàn kết nhất trí trong Đảng bộ mới làm tốt được vai trò lãnh đạo phong trào cách mạng sâu rộng, toàn diện.
(2) Phát huy truyền thống yêu nước, tập hợp, đoàn kết các tầng lớp nhân dân, dân tộc, tôn giáo vào Mặt trận, tạo sức mạnh tổng hợp.
(3) Vừa kháng chiến, vừa xây dựng thực lực kháng chiến.
(4) Ổn định biên giới, đoàn kết chiến đấu giữa 2 dân tộc Việt Nam - Campuchia.
(5) Không ngừng củng cố chính quyền dân chủ nhân dân, đáp ứng yêu cầu của cuộc kháng chiến.
Trúc Quỳnh
_____________
[1] Do tên Nguyễn Văn Cự (Chà) nhận được lệnh khởi nghĩa nhưng hắn ém lại để báo cho địch có thời gian đối phó.
[2] Thành Sơn Đá, nay là Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng An Giang.
[3] Tỉnh Long Xuyên, đồng chí Nguyễn Văn Nhung giữ chức Bí thư kiêm Chủ tịch Ủy ban nhân dân. Tỉnh Châu Đốc, đồng chí Nguyễn Văn Thôi - Bí thư, đồng chí Mai Phương (Lê Thuần Dương) - Chủ tịch Ủy ban nhân dân.
[4] Long Xuyên có các ông: Ung Văn Khiêm, Dương Văn Ân (sau bị truất quyền đại biểu), Nguyễn Văn Hưởng, Nguyễn Hữu Nghi. Ở Châu Đốc có các ông: Trương Tấn Phát, Hồ Thiếu Ngạn, Dương Kim Chung (Kim Chourk).
[5] Về sau chiến dịch này được gọi là Long Châu Hà I. Trọng điểm của chiến dịch là 2 huyện Tri Tôn, Tịnh Biên. Chiến dịch được chia làm 2 đợt. Đợt I từ ngày 03/10/1950 và đợt II từ ngày 09/10/1950. Chiều ngày 12/10/1950, chiến dịch kết thúc thắng lợi.
[6] Chiến dịch được bắt đầu đêm 9 rạng 10/02/1951 và được chia làm 3 đợt. Đợt I từ ngày 10 - 12/02/1951. Đợt II từ ngày 19 - 20/02/1951. Đợt III từ đêm 11/3 - 13/3/1951. Chiến dịch kết thúc thắng lợi.
