+ Lực lượng DQTV tham gia kháng chiến giải phóng dân tộc và chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Nam:
Đối với An Giang, Đảng bộ tỉnh đã sớm quan tâm tới chiến tranh du kích, xây dựng lực lượng dân quân tự vệ (DQTV), coi đây là lực lượng vũ trang nòng cốt để kết hợp với bộ đội Khu làm nhiệm vụ kềm chân, đánh phá địch khắp nơi trong tỉnh. Từ tháng 6/1946 An Giang thành lập Tỉnh uỷ lâm thời, đồng chí Phạm Thành Dân - Bí thư Tỉnh uỷ kiêm phụ trách Dân quân của tỉnh.
Quá trình chiến đấu và xây dựng đến 1948 tỉnh Long Châu Hậu đã có 372 tiểu đội du kích. Đặc biệt là đã xây dựng được 209 tiểu đội dân quân du kích trong vùng đồng bào Khmer. Theo chỉ thị của Phòng Dân quân Nam bộ cuối năm 1948 tỉnh thành lập Tỉnh đội Dân quân. Đồng chí Từ Tích được giao nhiệm vụ Tỉnh đội trưởng, đồng chí Võ Hiệp Thành chính trị viên. Cũng vào cuối năm 1948 tỉnh thành lập Đại đội Dân quân tập trung cho đồng chí Lê Quang Huế làm đại đội trưởng, Lê Quang Xuân làm chính trị viên. Địa bàn hoạt động của đại đội Dân quân này chủ yếu ở Bảy Núi, Châu Phú, Châu Đốc; nhiệm vụ của đơn vị là trừ gian, diệt tề, đánh phá giao thông cơ sở địch tạo điều kiện cho bộ đội chủ lực đánh trận lớn kết hợp mặt trận võ trang tuyên tuyền trong vùng đồng bào dân tộc, tôn giáo.
Tháng 11/1949 tỉnh đã thành lập Trường Dân quân để đào tạo cán bộ. Theo chủ trương của Tỉnh uỷ, đầu năm 1950, trung đội Dân quân của huyện Châu Phú phát triển thành Đại đội bộ đội địa phương với quân số 150 đội viên, biên chế thành 4 trung đội. Tỉnh tổ chức các đơn vị dân quân liên xã, mỗi xã thành một trung đội dân quân thoát ly, ngoài ra ta còn tổ chức được nhiều đội dân quân nội ứng có cả nam lẫn nữ để phục vụ cho việc đánh địch ở vùng lấn chiếm.
Những năm kháng chiến chống Mỹ, dân quân du kích An Giang phát triển không ngừng; là nguồn bổ sung cho bộ đội chủ lực và bộ đội địa phương. Đặc biệt trong cuộc bình định, kẻ thù đánh phá rất ác liệt nhưng du kích An Giang luôn biết dựa vào dân, vừa sản xuất vũ khí thô sơ vừa chiến đấu giữ vững căn cứ, góp phần đánh bại âm mưu bình định của Mỹ, Ngụy. Xã Thới Sơn trở thành xã điển hình trong diệt ác, phá kềm, được phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân trong thời kỳ đánh Mỹ.
Nữ đồng chí Huỳnh Thị Hưởng, Xã đội phó Hội An, Chợ Mới chỉ huy đơn vị chiến đấu mưu trí dũng cảm, tiêu hao tiêu diệt đồn bót địch trong khi bị giặc bắt chúng tra tấn dã man, nhưng đồng chí không hề khai báo. Chị đã dũng cảm hy sinh với lời nói không bao giờ khuất phục trước đòn tra tấn của địch "Tao xin gòn nhét lỗ tai để không còn nghe những lời phản động của tụi bây!", "Hồ Chí Minh muôn năm!" kẻ thù hoảng sợ đã sát hại chị một cách rất dã man, chị đã hy sinh khi còn rất trẻ làm cho kẻ thù phải khâm phục.
Đồng chí Chau Pút du kích xã Ô Lâm, Tri Tôn trên đường đi giao thư và nhận tiếp tế bị địch bắt. Chúng ta tấn mọi cực hình như cắt lỗ tai, đánh gãy chân, tay nhưng đồng chí không hề khai báo. Đồng chí đã thể hiện lòng trung thành vô hạn với Đảng, với nhân dân thà hy sinh chứ không đầu hàng địch. Chúng đã sát hại đồng chí Chau Pút rất dã man
Đội nữ pháo binh Châu Đốc sau khi pháo kích vào thị xã Châu Đốc, 2 tiểu đoàn địch bao vây 3 đồng chí đã chiến đấu kiên cường, 2 đồng chí hy sinh, đồng chí "Hoa" đội trưởng chiến đấu đến quả lựu đạn cuối cùng rồi bị thương. Giặc bắt được, trên đường đưa từ Vĩnh Ngươn về Châu Đốc chị vẫn hát vang bài ca cách mạng động viên các đồng chí đơn vị khác bị bắt đi cùng phải trung thành với Tổ Quốc với Đảng …
Qua hai cuộc kháng chiến, lực lượng DQTV tỉnh An Giang đã góp công rất lớn việc đấu tranh giải phóng dân tộc, truy quét tàn quân, bảo vệ chính quyền cách mạng, giữ gìn ổn định an ninh chính trị, trật tự xã hội trên địa bàn tỉnh.
Lúc quân phản động Pôn Pốt gây ra cuộc chiến tranh ở biên giới Tây Nam, dân quân du kích các xã biên giới đã kiên cường bám trụ, cùng bộ đội, công an đánh địch giữ vững địa bàn, bảo vệ nhân dân. Trong thời kỳ này nổi bật nhất là tấm gương anh dũng chiến đấu của đồng chí Huỳnh Vũ Hùng, Chính trị viên xã đội Nhơn Hưng. Đồng chí đã chỉ huy lực lượng dân quân du kích xã cùng công an đánh bại nhiều đợt tiến công của cấp tiểu đoàn địch. Ngoài ra trên khắp các xã biên giới, hàng trăm tấm gương chiến đấu, hy sinh của cán bộ chiến sĩ dân quân du kích khác cũng được lịch sử trân trọng ghi công cống hiến cho công cuộc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ thiêng liêng Tổ quốc.
+ Giai đoạn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc:
Từ sau khi Luật DQTV ban hành và có hiệu lực (2009) đến nay, Đảng ủy, Bộ CHQS tỉnh đã tham mưu Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh ban hành nhiều văn bản thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước trong xây dựng, huấn luyện và hoạt động của DQTV sát với tình hình thực tế của địa phương. Thường trực Tỉnh ủy, UBND tỉnh đã phê duyệt và ban hành nhiều đề án quan trọng như: Đề án xây dựng lực lượng DQTV tỉnh An Giang giai đoạn 2011 - 2015; đề án điều chỉnh tổ chức biên chế lực lượng dân quân thường trực tỉnh An Giang năm 2013; Đề án đào tạo trung cấp chuyên nghiệp ngành quân sự cơ sở giai đoạn 2010 - 2015 và giai đoạn 2016 - 2020; Đề án xây dựng chốt dân quân, chốt biên phòng trên tuyến biên giới và bảo đảm trang bị tuần tra biên giới; Đề án đào tạo cán bộ quân sự Ban CHQS cấp xã trình độ cao đẳng, đại học ngành quân sự cơ sở đến năm 2020 và những năm tiếp theo; Đề án nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của lực lượng DQTV tỉnh An Giang giai đoạn 2017 - 2020; các quyết định về việc Quy định chức danh và một số chế độ, chính sách đối với lực lượng DQTV trên địa bàn tỉnh An Giang.
Hiện DQTV toàn tỉnh được xây dựng đúng, đủ biên chế theo quy định, chất lượng chính trị ngày càng nâng lên, 100% xã, phường, thị trấn hình thành chi bộ quân sự. Trụ sở làm việc Ban CHQS cấp xã luôn quan tâm đầu tư xây dựng, nâng cấp tạo điều kiện cho lực lượng dân quân có nhà ở ổn định, nhà ăn, phòng làm việc khang trang; 156/156 Ban CHQS xã, phường, thị trấn có trụ sở riêng. Từ năm 2010 đến nay, DQTV đã tham gia giúp dân sửa chữa và cất mới 1.819 căn nhà, đắp 1.075 km chiều dài đường lộ nông thôn; 37 cây cầu bê tông, 873 cây cầu ván, đắp 11.075 km chiều dài đường lộ nông thôn, thu hoạch 212 ha lúa. Tổng quân số tham gia 59.347 lượt đồng chí với 226.687 ngày công lao động. Qua đó đã thể hiện là lực lượng nòng cốt tại chỗ xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, chung sức cùng chính quyền xây dựng nông thôn mới.
+ Truyền thống vẻ vang của lực lượng Dân quân tự vệ
Một là : Trung thành vô hạn với Đảng; gắn bó máu thịt với nhân dân, cùng toàn dân xây dựng làng, xã thành những trận địa kiên cường, những vành đai thép thường xuyên tiến công và phản công địch..
Hai là : Vừa đánh địch vừa sản xuất, vừa công tác, vừa chiến đấu cùng nhân dân.
Ba là : Anh dũng chiến đấu; đánh địch bằng mọi thứ vũ khí từ thô sơ đến hiện đại, từ vũ khí tự tạo đến những vũ khí cướp được của giặc để tiêu diệt giặc.
Tóm lại, trải qua 85 năm xây dựng, chiến đấu, trưởng thành, dưới sự lãnh đạo của Ðảng, các thế hệ, cán bộ, chiến sĩ DQTV cả nước nói chung, tỉnh An Giang nói riêng luôn trung thành với Tổ quốc, với nhân dân, sự nghiệp cách mạng của Ðảng; chiến đấu kiên cường, hăng say lao động, học tập, công tác hiệu quả, sáng tạo và đã lập nhiều chiến công xuất sắc; xứng đáng với lời khen của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Dân quân tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là bức tường sắt của Tổ quốc, vô luận kẻ địch có hung bạo thế nào, hễ động vào lực lượng đó, bức tường đó thì kẻ địch nào cũng phải tan rã"./.
Đại tá BÙI HỒNG LỰC
Tỉnh ủy viên, nguyên Chính ủy Bộ CHQS tỉnh An Giang
