23 giờ ngày 13/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa đã ban bố Quân lệnh số 1, hạ lệnh tổng khởi nghĩa. Văn kiện lịch sử này kêu gọi: "Hỡi quân dân toàn quốc! Giờ Tổng khởi nghĩa đã đến, cơ hội có một của nhân dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập cho nước nhà"!. Văn kiện thông báo việc thành lập Ủy ban khởi nghĩa và kêu gọi toàn thể Nhân dân và các lực lượng vũ trang cách mạng hãy hành động theo mệnh lệnh của Ủy ban khởi nghĩa và thúc giục "Chúng ta phải hành động nhanh với một tinh thần vô cùng quả cảm, vô cùng thận trọng! Tổ quốc đang đòi hỏi những hy sinh lớn lao của các bạn! Cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định sẽ về ta!".
Hội nghị toàn quốc Đảng Cộng sản Đông Dương họp tại Tân Trào từ ngày 13 đến ngày 15/8/1945. Tham dự Hội nghị có đại biểu các Đảng bộ địa phương và một số đại biểu hoạt động của nước ngoài. Hội nghị họp đúng vào tình thế cách mạng trở nên khẩn trương, như Nghị quyết Hội nghị vạch rõ: "Những điều kiện khởi nghĩa ở Đông Dương đã chín muồi… Toàn dân tộc đang sôi nổi đợi chờ khởi nghĩa giành chính quyền độc lập". Sau khi phân tích tình hình thế giới và trong nước, bản Nghị quyết đề cập tới hàng loạt các vấn đề cụ thể và cấp bách như: công tác ngoại giao, tuyên truyền cổ động, nhiệm vụ quân sự, kinh tế, giao thông, vận động các giới, đảng phái. Hội nghị cũng thông qua 10 chính sách lớn của Việt Minh, coi đó là một mục tiêu cơ bản và trước mắt của toàn Đảng, toàn dân.
Sau Hội nghị toàn quốc, Đảng quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa, ra lời hiệu triệu kêu gọi các đảng viên: "Giờ tổng khởi nghĩa đã đến! Dân tộc ta đã đến lúc vùng dậy giành lại chính quyền độc lập của mình! Trước cơ hội có một không hai này, toàn thể dân tộc ta phải đem hết lực lượng, dùng hết can đảm, bao quanh đạo quân giải phóng Việt Nam, tung xương máu ra đánh đuổi giặc Nhật, đòi lấy tự do hạnh phúc cho nhân dân".
Việt Nam giải phóng quân cùng toàn dân tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên cả nước. Đêm 15 và ngày 16/8/1945, từ Tân Trào, Việt Nam giải phóng quân chia làm hai bộ phận, tiến về tỉnh lỵ Tuyên Quang và Thái Nguyên. Ngày 17/8 tiến công trại lính Nhật ở thị xã Tuyên Quang, ngày 20/8ta bao vây quân Nhật ở Thái Nguyên, kêu gọi chúng đầu hàng.
Ngày 19/8, Thành ủy Hà Nội quyết định khởi nghĩa, độ 20.000 người họp mít tinh ở quảng trường Nhà hát lớn và xung quanh nghe lời kêu gọi của Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội. Sau đó đi biểu tình lần lượt chiếm phủ Khâm sai, chiếm toà thị chính và chiếm trại bảo an binh. Chính quyền về tay Nhân dân. Khởi nghĩa Hà Nội có tầm quan trọng quyết định toàn quốc. Ngày 23/8 cũng là ngày Đảng bộ Huế ấn định cho cuộc khởi nghĩa ở Huế.
Ngày 24/8, Uỷ ban khởi nghĩa Nam Kỳ phát lệnh khởi nghĩa. Từ chập tối đến 0 giờ ngày 25/8, lực lượng cách mạng hoàn thành việc chiếm các cơ quan trước hết là các cơ quan yết hầu, bằng lực lượng tại chỗ đã chuẩn bị sẵn kết hợp lực lượng bên ngoài. Đến 22 giờ ngày 24/8, tất cả bộ máy cai trị của chính quyền bù nhìn thành phố đã về tay các lực lượng xung kích Thanh niên Tiền phong. Khâm sai Nguyễn Văn Sâm vừa mới nhậm chức đã bị bắt. Nửa đêm 24/8, hàng chục vạn quần chúng từ Bà Điểm, Hóc Môn, Bình Đông, Bình Chánh, Chợ Đệm… từ các tỉnh Tân Bình, Gia Định, Biên Hoà… rầm rộ tiến vào trung tâm thành phố, vũ trang bằng súng đủ loại, tầm vong vạt nhọn, giáo mác, dưới rừng cờ đỏ sao vàng, đi đầu là cờ búa liềm của Đảng Cộng sản và băng rôn ủng hộ Việt Minh. Ngày 25/8, Tổng khởi nghĩa thắng lợi tại Sài Gòn.
Cách mạng tháng Tám thắng lợi đã lật đổ được ách thống trị của phát-xít Nhật, xóa bỏ chế độ thuộc địa của chủ nghĩa thực dân Pháp và bộ máy chính quyền phong kiến tay sai, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam), mở ra kỷ nguyên mới trong lịch sử của dân tộc: Kỷ nguyên độc lập, tự do và tiến lên chủ nghĩa xã hội.
Thắng lợi vẻ vang của Cách mạng tháng Tám 1945, mà nhân tố quyết định đó là sự lãnh đạo tài tình của Đảng ta và dấu ấn thiên tài vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc chọn đúng thời cơ, đưa ra quyết định tổng khởi nghĩa đúng lúc. Cũng chính nhờ chọn đúng thời cơ mà sức mạnh của Nhân dân ta trong cuộc cách mạng được nhân lên gấp bội, đã tiến hành tổng khởi nghĩa thành công trong phạm vi cả nước trong thời gian ngắn.
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, Cách mạng tháng Tám là trang sử vẻ vang nhất, chói lọi nhất và là một trong những bước ngoặt vĩ đại của cách mạng Việt Nam. Không chỉ có giá trị và ý nghĩa to lớn đối với cách mạng Việt Nam, Cách mạng tháng Tám chứng tỏ rằng trong thời đại ngày nay cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở một nước thuộc địa do toàn dân nổi dậy dưới sự lãnh đạo của một Đảng Mác - Lênin có đường lối đúng đắn hoàn toàn có thể giành thắng lợi.
Lịch sử tuy đã lùi xa, nhưng những giá trị lịch sử của Cách mạng tháng Tám và thành quả của 75 năm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc vẫn mãi là động lực để xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh./.
Quốc Hùng
